Bedrijventerreinen in de provincie Antwerpen worden duurzamer

Sommige bedrijventerreinen zijn echte gemeenschappen waar de afvalophaling samen gebeurt, energie in groep wordt aangekocht of kinderopvang voorzien is. Over een tweetal jaren kunnen bedrijven nog intenser samenwerken door een energiegemeenschap op te richten. De Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij (POM) Antwerpen vertaalt de regelgeving naar de praktijk.

Een artikel in Susanova door Inès Aoun.

Een echte definitie van wat een bedrijventerrein duurzaam maakt, is er niet. Zeker is wel dat dat veel ruimer geïnterpreteerd wordt dan enkele jaren geleden. Dat merken ze ook bij de POM Antwerpen. Els Kenis, senior expert bedrijventerreinen: “Een efficiënt ruimtegebruik en duurzame mobiliteit zijn al jarenlang belangrijke aandachtspunten. Maar nu kan je je bedrijventerrein niet duurzaam noemen zonder grote stukken ervan groen en blauw in te kleuren en na te denken over hoe je je terrein CO2-neutraal kan maken.”

 

Luchtzuiverende wegen

De POM Antwerpen maakte de switch naar duurzame bedrijventerreinen vijftien jaar geleden al. In 2006 realiseerde ze haar eerste duurzame bedrijventerrein: Duwijck aan de rand van Lier. Isabelle Verdonck, expert bedrijventerreinen: “We hebben de ruimte zo optimaal mogelijk benut door gemeenschappelijke parkings, een wachtzone voor vrachtwagens en groen-blauwe buffers aan te leggen. We installeerden ook energiezuinige verlichting langs de wegen.” Verlichting is de grootste energievreter van de gemeenschappelijke delen van het bedrijventerrein. “Daarom kozen we voor slimme verlichting die minder fel schijnt als er minder mensen op het terrein aanwezig zijn, zoals ’s nachts.”

De wegen zelf zijn ook bijzonder. Ze zijn bedekt met een luchtzuiverende toplaag van titaandioxide. “Onder invloed van zonlicht wordt het titaandioxide geactiveerd, waardoor CO2 uit de lucht wordt gehaald en omgezet in nitraat dat vervolgens wegspoelt als het regent en mee wordt gezuiverd met het afvalwater. Deze reactie noemen we fotokatalyse. De aanleg van de wegen maakte deel uit van een Europees proefproject”, aldus Verdonck.

In Duwijckpark zijn zelfs de wegen bijzonder. Ze zijn bedekt met een luchtzuiverende toplaag van titaandioxide.

Kinderdagverblijf

Van in het begin speelde de bedrijventerreinvereniging van het Duwijckpark een cruciale rol. Verdonck: “We beslisten dat alle bedrijven lid moeten worden van de vzw, waar ook wij en de stad Lier deel van uitmaken.” De bedrijven onderbrengen in een vereniging heeft zo zijn voordelen. “Doordat iedereen verantwoordelijk is voor de gemeenschappelijke delen worden die beter onderhouden. Verder kan de vzw acties opzetten zoals gezamenlijke afvalophaling, groepsaankopen van energie, sneeuwruiming en signalisatie. Op vraag van de bedrijven hebben we bijvoorbeeld in Duwijck een dienstencentrum met een kinderdagverblijf en vergaderzaal gebouwd. Dankzij de bijeenkomsten van de vereniging leren de bedrijven elkaar bovendien goed kennen, waardoor er spontane samenwerkingsinitiatieven ontstaan. Kortom, op die manier vormen ze een echte gemeenschap.”

 

Energie delen

Nu wil de POM Antwerpen nog een stapje verder gaan door een energiegemeenschap op te richten (zie kader). “We weten dat de vraag naar elektriciteit in het Duwijckpark sterk zal stijgen. Op het terrein is er een stelplaats voor bussen, en over enkele jaren wordt die vloot geëlektrificeerd. Om CO2-neutraal te worden, moeten we die extra vraag opvangen met hernieuwbare energie.”

In een energiegemeenschap kunnen de kosten voor de installatie van zonnepanelen of windmolens én de opbrengsten verdeeld worden onder de verschillende leden. “Dat maakt de keuze voor groene energie een pak interessanter voor de bedrijven op het terrein.” Vanaf 1 januari 2023 is het al mogelijk voor bedrijven om energie te verkopen aan buren, medewerkers of andere bedrijven. “Een bedrijf op het terrein dat zonnepanelen op zijn dak heeft, kan zijn overschot dus gemakkelijk verkopen aan ondernemingen in de buurt. Of het kan zijn dak verhuren, zodat andere bedrijven er zonnepanelen op kunnen zetten.” Momenteel onderzoekt de POM Antwerpen hoe dat allemaal praktisch in zijn werk zal gaan. “We bestuderen de haalbaarheid en het kostenplaatje. In 2022 hakken we de knoop door. Niet alle bedrijven op het terrein hoeven zich trouwens aan te sluiten, al zullen we ze sterk aanmoedigen.”

 

Clustering van agro-industrie

De POM Antwerpen wil dat ook het parkmanagement van het bedrijventerrein Veiling Zuid in Sint-Katelijne-Waver mee aan de (duurzame) kar trekt. Dat terrein draait nog niet op volle toeren, want voorlopig is nog maar 11,5 van de 30 hectare bebouwd of in aanbouw. Voor 6 à 7 hectare zijn de onderhandelingen aan de gang. Kenis: “De Vlaamse Regering besliste dat er naast de grootste coöperatieve veiling van Europa een clustering van agro-industriebedrijven moet komen. We zijn dus op zoek naar bedrijven die gespecialiseerd zijn in de verwerking en toelevering van landbouwproducten of dienstverlenende activiteiten voor die sector. Door ondernemingen uit dezelfde sector op één site te clusteren, beperken we de afstand tussen de veiling en de verwerkers en verpakkingsbedrijven tot enkele honderden meters.”

Het nieuwe bedrijventerrein zal ook geen toevloed aan vrachtwagens naar het centrum van Mechelen veroorzaken. “Via de nieuwe gewestweg R6 kan je rechtstreeks de E19 op. Naar het centrum rijden is geen optie.” De mensen die werken op het terrein zullen worden aangespoord om niet met de auto te komen. “We vragen de bedrijven om bij hun aanvraag voor een omgevingsvergunning een bedrijfsvervoerplan mee te sturen. We verplichten ze dus om na te denken over duurzame alternatieven voor het woon-werkverkeer. Maar dat is niet zo eenvoudig. Omdat ze vaak in ploegen werken, is het openbaar vervoer voor vele werknemers dikwijls geen goede optie. Daarom denken we bijvoorbeeld aan fietsdelen. Dat is een piste die we zullen bespreken met de parkmanagementvereniging, met de gemeente Sint-Katelijne-Waver en zelfs met omliggende gemeenten als Mechelen.”

 

Van boer tot bord

Een en dezelfde sector clusteren op één site heeft nog andere pluspunten. “De agro-industrie staat voor grote uitdagingen. In het kader van de Europese ‘van boer tot bord’-strategie bijvoorbeeld zijn er bindende doelstellingen rond voedselverlies op komst. Door de bedrijven uit de sector fysiek dichter bij elkaar te brengen, zullen ze meer geneigd zijn om de handen in elkaar te slaan om naar oplossingen te zoeken”, aldus Kenis.

Veiling Zuid heeft de ambitie om CO2-neutraal te worden. “We hebben alvast alles voorzien om in de toekomst een warmte- of koudenet aan te leggen als daar behoefte aan is. En ook op dit terrein zullen we nagaan of er een energiegemeenschap opgericht kan worden.”

 

Leren uit het verleden

Een bedrijventerrein duurzaam en toekomstbestendig maken, is geen eenvoudige oefening. “Er bestaat geen succesformule, want elke situatie is weer dat tikkeltje anders. Toch tasten we niet volledig in het duister. We leren uit het verleden. Zo proberen we overal een parkmanagementvereniging op te richten omdat we merken dat die de motor voor verandering kan zijn. Ons ander houvast is het doel dat we voor ogen hebben: de klimaatdoelstellingen halen en de Green Deal realiseren.”

 

Wat zijn energiegemeenschappen en wat is persoon-aan-persoonverkoop?

Vanaf 1 januari 2023 is het mogelijk voor burgers, lokale besturen en ondernemingen om een groenestroomleverancier te worden. Dat wil zeggen dat iemand met zonnepanelen het overschot kan verkopen aan iemand anders: een buur, familielid, vriend, collega of ondernemer. Dat noemen we persoon-aan-persoonverkoop.

Vanaf 2023 kunnen groepen zoals bedrijven en buurtbewoners een energiegemeenschap oprichten. Op die manier kunnen ze samen investeren in een installatie voor groene energie, isolatie, een batterij, laadpalen … De kosten van de investering en de energie zelf worden verdeeld onder de leden van de energiegemeenschap.